Gepast gebruik opioïden in ziekenhuizen

Afbouwbeleid 

Aanleiding voor het onderzoek waren de bevindingen van een enquête onder verslavingsartsen. Begin 2020 zette de Vereniging voor VerslavingsGeneeskunde Nederland (VVGN) een enquête onder verslavingsartsen uit over het minderen en stoppen van opioïden op recept in de verslavingszorg. Het ging hierbij om ervaringen en werkwijze. Conclusies van deze enquête waren dat er een toename was van het aantal patiënten met een hulpvraag vanwege problematisch gebruik van opioïden, dat er geen eenduidige behandelwijze was en dat in veel centra er geen structurele samenwerking met pijnspecialisten was. De Taakgroep Gepast Gebruik van Opioïden onderzocht of ziekenhuizen al actief bezig waren met het onderwerp ‘Gepast gebruik van opioïden’. De aandacht ging in het bijzonder uit naar beleid bij het afbouwen van opioïden en de rol van de ziekenhuisapotheker bij het gepast gebruik van opioïden. 

Vragenlijstonderzoek 

Om antwoorden te krijgen op de vragen van de Taakgroep hebben zij, in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van ZiekenhuisApothekers (NVZA), in juli 2020 een vragenlijstonderzoek uitgevoerd bij ziekenhuisapothekers. Het onderzoek was gericht op afbouwbeleid en meer algemeen interventies in de ziekenhuizen op het gebied van opioïden. Veertig respondenten, uit perifere en academische ziekenhuizen vulden de enquête in. Bij 74% van de respondenten was het ziekenhuis actief bezig met het onderwerp 'Gepast gebruik opioïden'. 94% van de respondenten was actief betrokken bij deze acties. 

Actief bezig 

Veel ziekenhuizen waren in 2020 al actief bezig met 'Gepast gebruik opioïden’. Respondenten noemden hierbij veel verschillende activiteiten, zoals het opzetten van een werkgroep, binnen het ziekenhuis of regionaal, scholing voor apothekersassistenten en verpleegkundigen, het ontwikkelen van (ontslag)protocollen, het structuren en reduceren van ontslagrecepten voor opioïden en de informatievoorziening richting patiënten. Hiervan werden papieren maar ook digitale app voorbeelden genoemd. Daarnaast zijn diverse lokale onderzoeken opgestart naar het voorschrijfgedrag rondom opioïden. 

Behoeftes 

Bij 80% van de respondenten was er geen specifiek beleid rondom het afbouwen van opioïden en bij 73% van de respondenten waren er geen afbouwschema's beschikbaar in het ziekenhuis. Ziekenhuisapothekers gaven dan ook aan behoefte te hebben aan informatie over het signaleren van risicopatiënten, het motiveren van patiënten bij het afbouwen en (de implementatie van) afbouwschema's. Inmiddels is de Handreiking Afbouwen Opioïden beschikbaar gekomen. Dit document kan voor ziekenhuisapothekers een handvat zijn bij de genoemde behoeftes. 

Goed starten 

Niet alleen het goed begeleiden bij het afbouwen van opioïden is belangrijk. Door gepast te starten met opioïden voorkomen we langdurig en soms problematisch gebruik. Om voorschrijvers hierbij te ondersteunen werkt de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA) samen met het Kennisinstituut van de Federatie van Medisch Specialisten (KIMS) momenteel aan een generieke richtlijnmodule over het goed voorschrijven van opioïden. Naar verwachting zal deze richtlijnmodule begin 2022 beschikbaar komen.