Bevorder gepast opioïdengebruik nóg meer

Artsen en apothekers kunnen gepast opioïdengebruik nog verder bevorderen. Zo kregen in 2020 zo’n 2.000 patiënten naast een snelwerkend fentanylpreparaat géén langwerkende opioïden verstrekt, terwijl dit volgens de richtlijnen wel zou moeten. Ook gebruikten in 2020 zo’n 102.000 patiënten langer dan drie maanden sterkwerkende opioïden, waardoor het risico op problematisch gebruik (zoals verslaving) toeneemt.
 

Themarapportage geeft huisartsen inzicht in bewustwording over eigen voorschrijfgedrag

Dit blijkt uit de eerste themarapportage over opioïden van de Monitor Voorschrijven Huisartsen (MVH). Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) en Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) analyseren, beschrijven en koppelen hierin samen het voorschrijfgedrag van huisartsen terug. Tussen 2003 en 2017 is het opioïdengebruik sterk toegenomen. Inmiddels is er meer aandacht voor de negatieve effecten van langdurig en veelvuldig opioïdengebruik. De themarapportage creëert bij huisartsen meer bewustwording over en aanpassing van het eigen voorschrijfgedrag te bereiken. Apothekers kunnen hierbij helpen door via patiëntenlijsten eenvoudigweg patiënten op te sporen die opioïden gebruiken en een suboptimale behandeling krijgen. De indicatoren in de themarapportage brengen verschillende aspecten van verantwoord opioïdengebruik in kaart, namelijk het aantal gebruikers van sterk- en zwakwerkende opioïden, de therapiekeuze en de gebruiksduur.

Aantal gebruikers

Het aantal gebruikers van sterkwerkende opioïden is in het vierde kwartaal van 2020 vergelijkbaar met het aantal in het vierde kwartaal van 2019, zo blijkt uit de SFK-cijfers in de MVH. De cijfers van SFK berusten uitsluitend op het aantal gebruikers in het vierde kwartaal. Andere bronnen, gebaseerd op getallen van een volledig jaar in plaats van slechts een kwartaal, stellen een daling vast van het aantal gebruikers in 2020 vergeleken met 2019. Het aantal gebruikers van het zwakwerkende tramadol is in alle bronnen gedaald in het vierde kwartaal van 2020, vergeleken met een jaar eerder.

Therapiekeuze

Nederlandse richtlijnen adviseren voorschrijvers om te kiezen voor langwerkende opioïden wanneer zij een behandeling met deze pijnstillers starten. Huisartsen volgen deze aanbeveling op in ongeveer 70 procent van de gevallen (69,7 procent in 2019 en 70,6 procent in 2020).

Wanneer een patiënt snelwerkende fentanylpreparaten gebruikt, zoals neussprays en sublinguale tabletten, zou zij of hij ook een langwerkend opioïd moeten gebruiken. Dit om een goede pijnbehandeling te bereiken, maar ook om het risico op overgebruik te verkleinen. 85 procent van de gebruikers van snelwerkende fentanylpreparaten kreeg van de apotheek óók een langwerkend middel. Dit betekent dat 15 procent (ongeveer 2.000 patiënten) dit níet kreeg. Dit percentage was in 2019 en in 2020 ongeveer gelijk. Het IVM roept artsen en apothekers op om alert te zijn op deze groep patiënten, vanwege het risico op problematisch gebruik.

Gebruiksduur

De Nederlandse richtlijnen bieden slechts beperkte ruimte aan langdurig gebruik van opioïden (langer dan drie maanden). En dan ook alléén onder de voorwaarde van regelmatige evaluatie van werking en bijwerkingen. Van alle gebruikers van sterkwerkende opioïden in 2019 kreeg 64,3 procent deze voor korter dan 91 dagen voorgeschreven. In 2020 was dat 64 procent. Iets meer dan een derde van alle gebruikers (zo’n 102.000 patiënten) krijgt sterkwerkende opioïden langer dan drie maanden voorgeschreven. Bij deze groep patiënten is een zorgvuldige afweging gewenst door arts, apotheker en patiënt van de voor- en nadelen van het blijven gebruiken van opioïden.

Aanbevelingen

Apothekers en huisartsen kunnen aan de hand van de gegevens uit deze monitor gepast opioïdengebruik bevorderen. De regionale variatie geeft aanwijzingen waar regionale samenwerkingsverbanden, zoals zorggroepen, actie kunnen ondernemen. Met de lokale cijfers en patiëntenlijsten die apothekers kunnen opvragen bij SFK, en de ondersteunende materialen van de Taakgroep Gepast gebruik van opioïden, zijn de ingrediënten voor meer gepast behandelen met opioïden aanwezig. 

Huisartsen en apothekers

• Er waren in 2020 bijna 2.000 patiënten bij wie geen verstrekking van langwerkende opioïden bij het snelwerkende fentanylpreparaat is geregistreerd. Wij roepen (huis-)artsen en apothekers op alert te zijn op deze patiënten. Zij lopen mogelijk risico op problematisch gebruik. Het opnieuw instellen van de pijnbehandeling is aangewezen.
• In 2020 waren er 102.000 patiënten die voor meer dan drie maanden sterkwerkende opioïden kregen voorgeschreven (ruim een derde van alle patiënten die sterkwerkende opioïden krijgen). Bij hen is een zorgvuldige afweging van de voor- en nadelen van het blijven gebruiken van opioïden gewenst.

Met de Monitor Voorschrijven Huisartsen kunnen apothekers deze patiënten eenvoudig opsporen.

Zorggroepen en ziekenhuizen

• Controleer aan de hand van de regionale scores welke verbeterpunten er in de regio spelen.
• Maak met zorgverleners in de regio onderlinge afspraken over mogelijkheden voor verbetering. 

Lees meer:

• Ondersteunende materialen van de Taakgroep Gepast gebruik van opioïden.
• Themarapportage Opioïden, Monitor Voorschrijven Huisartsen, 2019-2020. A. Lambooij, apotheker IVM, dr. J. de Metz, m.m.v. F. Griens, SFK

==================================================================================

Noot voor de redactie, niet voor publicatie

• Heeft u inhoudelijke vragen over deze persinformatie? Neem dan contact op met Anke Lambooij, apotheker en sectorcoördinator Transparantie en Onderzoek bij het IVM, a.lambooij@ivm.nl.
• Zoekt u beeldmateriaal om bij uw doorplaatsing te gebruiken? Neem dan contact op met Vanessa Zunnebeld, adviseur communicatie & marketing bij het IVM, v.zunnebeld@ivm.nl, +31 (0)644 094 401.
• Voor meer informatie over opioïden en de Taakgroep Gepast gebruik van opioïden, zie opiaten.nl.
• Voor algemene informatie over het IVM, zie onze website.