LABA/LAMA

Combinatiepreparaten LABA/LAMA zijn geregistreerd als langwerkende luchtwegverwijder bij patiënten met COPD. De middelen zijn niet geregistreerd bij astma (SmPC’s).

Het doel van de behandeling bij COPD is verminderen van de klachten en verbeteren van het inspanningsvermogen. Op langere termijn is het doel voorkomen of uitstellen van achteruitgang van de longfunctie, exacerbaties, invaliditeit en mortaliteit. Veranderingen van leefstijl, zoals stoppen met roken en meer bewegen, zijn de basis van het beleid (NHG, 2015).

Wat is het effect op de klachten?

Studies tonen meestal een afname van de klachten door gebruik van een combinatiepreparaat LABA/LAMA ten opzichte van monotherapie met LABA of LAMA. Dit verschil is echter niet altijd klinisch relevant (Schlueter, 2016, Singh, 2015; Tashkin, 2013). 

Uit een meta-analyse van umeclidinium/vilanterol met indacaterol/glycopyrronium en tiotropium/salmeterol kwam geen verschil op het gebied van TDI (maat voor benauwdheid) en SGRQ (maat voor klachten) naar voren (Huisman, 2015). 

Een andere meta-analyse concludeert dat er geen klinisch relevante verschillen zijn tussen de vier combinatiepreparaten op het gebied van verbetering van de TDI en SGRQ en bijwerkingen (Schlueter, 2016).

Wat is het effect op longfunctie?

Studies tonen meestal een grotere toename van de longfunctie door gebruik van een combinatiepreparaat LABA/LAMA ten opzichte van monotherapie met LABA of LAMA. Dit verschil is echter niet altijd klinisch relevant (Singh, 2015, Tashkin, 2013). De grens voor klinische relevantie is een toename van de FEV₁ met meer dan 100 ml (Jones, 2014; EMA, 2012). Uit studies blijkt verder dat de bereikte verbetering kleiner is dan de som van de verbetering bij de losse componenten. Bijvoorbeeld: gebruik van indacaterol/glycopyrronium geeft een toename van de dal-FEV₁ van 200 ml. Beide losse componenten geven een toename van respectievelijk 130 ml en 120 ml.

Vergelijkende studies van combinatiepreparaten umeclidinium/vilanterol met tiotropium/olodaterol en umeclidinium/vilanterol met indacaterol/glycopyrronium tonen geen klinisch significant verschil (Feldman 2017; Kerwin, 2017 ).

Een meta-analyse die effect van umeclidinium/vilanterol vergeleek met indacaterol/glycopyrronium en  tiotropium met salmeterol toonde geen verschil op het gebied van dal-FEV₁ (Huisman, 2015). 

Een andere meta-analyse concludeert dat er geen klinisch relevante verschillen zijn tussen de vier combinatiepreparaten op het gebied van verbetering van de dal-FEV₁ (Schlueter, 2016).

Combinatiepreparaten LABA/LAMA hebben geen effect op het beloop van geleidelijke achteruitgang van de longfunctie (NHG, 2015).

Wat is het effect op exacerbaties?

Er is geen klinisch significant verschil in het optreden van exacerbaties tussen combinatiepreparaten en monotherapie met LABA of LAMA. Een meta-analyse concludeert dat er geen klinisch relevante verschillen zijn tussen de vier combinatiepreparaten op het gebied van exacerbaties (Schlueter, 2016). Er is meer onderzoek nodig om vast te stellen of LABA/ICS of LABA/LAMA effectiever zijn in het verminderen van het risico op exacerbaties (Wedzicha 2016, Lipson, 2018).

Wat zijn belangrijke bijwerkingen?

De bijwerkingen van combinatiepreparaten LABA/LAMA komen overeen met de individuele bijwerkingen van LAMA’s en LABA’s. De meest voorkomende bijwerkingen van LABA's zijn tremor, hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid bij hoge doseringen of frequent gebruik. De meest voorkomende bijwerkingen van LAMA's zijn droge mond, irritatie van mond en keelholte, hoest, misselijkheid en hoofdpijn. Er zijn geen aanwijzingen dat combinatiepreparaten LABA/LAMA onderling verschillen in het optreden van bijwerkingen (SmPC’s).

Wat is de langetermijnveiligheid?

Er zijn geen aanwijzingen voor schadelijke effecten van combinatiepreparaten LABA/LAMA op de lange termijn (Lahousse, 2016; Samp, 2017; Suissa, 2017; Suissa, 2017). Patiënten met cardiovasculaire aandoeningen zijn uitgesloten van eerdere klinische studies naar de effectiviteit en bijwerkingen (Rogliani, 2017). Een analyse op basis van de gegevens van 31.174 patiënten ouder dan 55 jaar met een LABA/LAMA laat een groter risico op hartfalen zien dan behandeling met alleen een LABA of LAMA (relatief risico = 1,16) (Suissa, 2017). Verder onderzoek is nodig. 

Gegevens over het risico bij gebruik door ouderen is beperkt, maar toont geen bijzonderheden (Spannella, 2018). Ook loopt er onderzoek naar de cardiovasculaire veiligheid van LAMA’s. 

Aclidinium/formoterol, tiotropium/olodaterol en umeclidinium/vilanterol zijn onderworpen aan aanvullende monitoring. Het CBG vraagt patiënten en zorgverleners extra alert te zijn op bijwerkingen (SmPC’s).

Wat zijn belangrijke contra-indicaties en interacties?

Patiënten met een cardiovasculaire voorgeschiedenis, risico op hypokaliëmie, diabetes mellitus, urineretentie of nauwe kamerhoekglaucoom moeten voorzichtig zijn met het gebruik van combinatiepreparaten LABA/LAMA (SmPC’s).

Wat is het advies bij verminderde nierfunctie?

Volgens de G-Standaard is aanpassing van de dosering van tiotropium/olodaterol niet nodig bij een verminderde nierfunctie (KNMP, 2019). De fabrikant van tiotropium/olodaterol waarschuwt bij een creatinineklaring < 50 ml/min voorzichtig te zijn. Deze patiënten kunnen mogelijk meer bijwerkingen ervaren (SmPC, 2018). Ook bij indacaterol/glycopyrronium is volgens de G-Standaard geen aanpassing van de dosering nodig. De fabrikant van indacaterol/glycopyrronium, waarschuwt bij een creatinineklaring < 30 ml/min voorzichtig te zijn (SmPC, 2019). Bij de andere combinatiepreparaten LABA/LAMA is er geen aangepast advies bij verminderde nierfunctie (SmPC’s).

Welke plaats hebben LABA/LAMA’s in de NHG-Standaarden?

De NHG-Standaard COPD (2015) geeft aan dat het combineren van LABA en LAMA mogelijk is. Wel is het bewijs voor de werkzaamheid en de toegevoegde waarde van de combinatie zeer beperkt. De combinatiepreparaten worden niet aanbevolen door het NHG, omdat er geen klinisch relevante meerwaarde is aangetoond ten opzichte van de bestaande langwerkende middelen (formoterol, salmeterol en tiotropium) en de effectiviteit en bijwerkingen op de lange termijn onbekend zijn (NHG, 2015).

De NHG-Standaard Astma bij volwassenen (2015) ziet geen plaats voor LAMA's bij de behandeling van astma in de eerste lijn, dus ook niet voor de combinatiepreparaten van LABA en LAMA (NHG, 2015).

Welke plaats hebben LABA/LAMA’s in de GOLD-richtlijn?

De internationale GOLD-richtlijn COPD (2019) adviseert een LABA/LAMA bij de volgende patiëntgroepen: 

• Patiënten met veel klachten en weinig exacerbaties (categorie B) bij persisterende of zeer ernstige kortademigheid.
• Patiënten met weinig klachten en veel exacerbaties (categorie C) als het aantal exacerbaties onvoldoende afneemt met een LAMA.
• Patiënten met veel klachten en exacerbaties (categorie D).

De richtlijn geeft geen voorkeur voor een bepaalde combinatie LABA/LAMA (GOLD, 2019).
Wilt u meer weten? Lees dan de uitgebreide informatie over de GOLD-richtlijn.

Wat zijn de kosten?

Combinatiepreparaten LABA/LAMA kosten € 580 tot € 612 per jaar. De goedkoopste LABA kost ongeveer € 90 per jaar, de goedkoopste LAMA € 410 (Medicijnkosten, 2020). Wilt u meer weten? Lees dan de uitgebreide informatie over kosten.

Wat zijn de vergoedingsvoorwaarden?

Combinatiepreparaten LABA/LAMA worden volledig vergoed zonder aanvullende voorwaarden (Medicijnkosten, 2019).

De dosering van aclidinium/formoterol en glycopyrronium/formoterol is tweemaal daags. De dosering van de andere combinatiepreparaten is eenmaal daags. Tiotropium/olodaterol is beschikbaar als een soft mist inhalator, glycopyrronium/formoterol als dosisaerosol en de overige combinatiepreparaten als poederinhalator (SmPC’s).

• Aclidinium/formoterol is alleen beschikbaar als multidose poederinhalator (Genuair®).
• Glycopyrronium/formoterol is alleen beschikbaar als dosisaerosol (Bevespi Aerosphere®).
• Indacaterol/glycopyrronium is alleen beschikbaar als singledose poederinhalator (Breezhaler®).
• Tiotropium/olodaterol is alleen beschikbaar als soft mist inhalator (Respimat®).
• Umeclidinium/vilanterol is alleen beschikbaar als multidose poederinhalator (Ellipta®).

Een goede inhalatietechniek is cruciaal voor de werking van de medicatie. Voor poederinhalatoren moeten patiënten in staat zijn voldoende krachtig en diep in te ademen (Broekhuizen, 2014). Wilt u meer weten? Kijk voor protocollen, filmpjes en gebruiksaanwijzingen op de website van Long Alliantie Nederland (LAN). Op de website Apotheek.nl vindt u ook inhalatie-instructies.

LABA’s en LAMA’s hebben ieder een eigen werkingsmechanisme. De combinatie LABA/LAMA is een alternatief bij onvoldoende effect van monotherapie. Dit voorkomt ophogen van de dosering LABA of LAMA, waarbij mogelijk meer bijwerkingen kunnen ontstaan.

LABA’s stimuleren de bèta-receptoren. Ze hebben een hoge selectiviteit voor de bèta-2-receptoren. Stimulatie van deze receptoren leidt tot relaxatie van de tracheale en bronchiale spieren. Hierdoor verwijden de luchtwegen.

LAMA’s remmen het effect van acetylcholine door competitieve blokkade van muscarinereceptoren. Remming van deze receptoren leidt tot relaxatie van tracheale en bronchiale spieren. Hierdoor verwijden de luchtwegen (SmPC’s).

• Glycopyrronium/formoterol is sinds december 2018 geregistreerd voor de behandeling van COPD (CBG, 2019). Mogelijk komt dit preparaat in de toekomst in Nederland op de markt. 

• Artikelen (Geneesmiddelenbulletin)
• Beoordelingsrapporten (Zorginstituut Nederland)
• Farmacotherapeutisch Kompas (Zorginstituut Nederland)
• Gemelde bijwerkingen (Bijwerkingencentrum Lareb)
• Medicijnkosten (Zorginstituut Nederland)
• Officiële productinformatie en bijsluiter (CBG)
• Patiëntervaringen (IVM)

Neem contact op